Yaş haddi ve kadrosuzluk nedeniyle emeklilik nedir;

Genel olarak memurların azami görev yapabilecekleri yaş hadleri bulunur. Örneğin, Baş komiser, komiser, komiser yardımcıları 56, polis memurları 55 yaş, öğretim görevlileri 67 yaş, Albaylar 60 yaş, Tuğ ve Tümgeneral ve amiraller 62, gümrük koruma memurları 55 yaş, çarşı mahalle bekçileri 60 yaş, Uzman erbaşlar 55 yaş gibi. Bu yaş hadleri 5434 sayılı Kanun Madde 40 hükmünde bulunmaktadır.

Bu yazımızda, memurların isteği dışında zorunlu olarak görevleriyle ilişiklerinin kesilmesi gereken durumlar olan azami görev yapılabilecek yaş hadleri ile TSK ve Emniyet personelinden kadrosuzluk nedeniyle emeklilik durumlarını açıklamaktayız.

Yaş haddinden emeklilik hak etmek için üç şart bulunur. Emeklilik için temel şartlar arasında prim gün sayısı, sigortalı geçirilen süre ve yaş vardır. Buna karşılık belirli bir yaşa gelinmesine rağmen prim gün sayısının tamamlanmadığı durumlarda yaş haddinden emeklilik ile kişiler emekli olabilirler. 1 Mayıs 2008’den sonra işe giren sigortalılar için kademeli yaş artış koşulu bulunur. 

Yaş haddinden emekli olmak adına gereken şartlar bu tarih itibariyle işe giriş yapanlarda kademeli şekilde artar ve 2035 senesine dek tamamlanması gerekir. İleri yaştan emeklilik adıyla da geçen yaş haddinden emeklilik şartları işe giriş tarihleri ile orantılı olarak değişkenlik gösterebilir. Bu yüzden emeklilik bekleyenleri yaş haddinden emeklilik son dakika haberlerini takip etmesinde fayda vardır.

İleri Yaştan Emeklilik Nedir?

“İleri yaştan emeklilik ne demek?” diye merak edenlerin bu kavramın yaş haddinden emeklilik ile aynı anlama geldiğini bilmesi gerekir. Bu bağlamda belli bir yaşa gelindiğinde normal prim gün sayısı henüz doldurulmamışsa yine de sigortalılara hak sağlanır. Kanuna göre çeşitli ileri yaştan emeklilik koşulları bulunur. Şartları sağlayanlar gereken çalışma gününü doldurmamış olsalar da sağlanan imkanla emeklilik hakkını elde edebilirler.

Her ne kadar yaş haddinden emeklilik 2019 yılı itibariyle bazı genel koşullar gerektiriyor olsa da koşullar sigortanın başlangıç tarihine göre değişir. Benzer şekilde sigortalı çalışanların bağlı bulunduğu kurum da yaş haddinden emeklilik koşulları üzerinde farklılık yaratabilir. Bu nedenle kişilerin emeklilik yaşı dışında diğer kriterleri de baz alarak ileri yaştan emeklilik hesaplama gibi işlemlerini yapması gerekir.

Yaş Haddinden Emeklilik Şartları

  • Öncelikle ilk kez sigortalı olarak işe başlanan tarihi bilmek gerekir. Belirleyici şartların en önemlisi sigortanın başladığı tarih olacaktır. Bu tarihe bakarak tarihin belirlediği şartların sağlanması durumunda kişiler yaşları geldiği zaman emekliye ayrılabilirler. “Emeklilik yaşı kaç?” gibi spesifik soruların cevabı ise kadınlara ve erkeklere göre değişkenlik gösterir. Ayrıca her işe başlangıç tarihinde emeklilik gün sayısı farklılaşır.
  • 8 Eylül 1999 tarihi öncesinde ilk sigorta girişi yapılmış olan SSK çalışanı kadınlar, 3600 iş günü tamamlanması durumunda 58 yaşındayken, erkekler de 60 yaşındayken emekli olabilirler.
  • 8 Eylül 1999 ile 30 Nisan 2008 arasında ilk işe girişi yapılmış olan SSK çalışanı kadınların emeklilik için 25 sene sigorta süresi ve 4500 iş günü doldurmalarıyla 58 yaşındayken emekli olmaları mümkünken bu yaş erkeklerde yine aynı koşullarla 60’tır.
  • 1 Mayıs 2008’den sonra ilk defa sigorta girişi yapılmış olan erkeklerin ise yaş haddinden emeklilik hakkı kazanabilmeleri için ödenmiş prim gün sayılarının 4500 gün yerine 5400 gün olması gerekir.

Yaş haddi nedeniyle emeklilik nedir?

Yaş haddi ile emeklilik memurların azami görev yapabilecekleri sürenin belirli bir yaş belirlenerek, bu yaş tarihinden daha sonra görev yapamayacaklarının tespit edilmesidir. Ve bu durum 5434 sayılı T.C. Emekli Sandığı Kanunu Madde 40 hükmünde belirlenmiştir, madde 40 hükmü hem 5434 e hem de 5510 a tabi memurlar için uygulanır.

Madde 40 hükmünde, belirlenmiş bir yaş şartına tabi olmayan memurların azami görev yapabilecekleri yaş hadleri 65 yaşın dolumu olarak belirlenmiştir. Ancak, bu maddede bazı meslek gruplarının ve kadro görev unvanlarının yaş hadleri 65 yaşından daha önceki bir yaş hadleri belirlenirken, bazı meslek gruplarının ve kadro görev unvanlarının yaş hadleri ise 65 yaşını da geçebilmektedir.

Yaş haddi nedeniyle emeklilikte kişilerin şayet hizmetleri aylık bağlanmaya yetiyorsa, ki bu süre en az 15 yıldır ve 15 yıl hizmet olması halinde aylık bağlanabilmektedir.

Bu husus 5510 sayılı Kanun Madde 44 hükmünde, "5434 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Emekli Sandığı Kanununun 40 ıncı maddesi gereğince yaş haddinden emekliye ayrılanlara 5400 gün prim ödeme gün sayısı olması halinde,. yaşlılık aylığı bağlanır." şeklinde belirtilmiştir.

Kadrosuzluk nedeniyle emeklilik nedir?

Kadrosuzluk nedeniyle emeklilik kapsamı sadece TSK ve Emniyet mensupları için uygulanmaktadır. Zira bu iki görevde kişilerin terfi esasına rütbede bekleme sürelerine bağlı bir görevde olup da bir üst rütbeye terfi edeme durumunda görevleriyle ilişiklerinin zorunlu olarak kesilmesi işlemidir.

TSK personeli:

926 sayılı Kanun Madde 49 hükmü bu kuralları belirlemiş ve bekleme süreleri sonunda terfi edilmeme durumunda kişilerin emekliye sevk edileceği belirtilmiştir. Bu şekilde;

-Bekleme ve görev süresi sonunda emekliye sevk edilen veya bu süreler içerisinde kendi isteği üzerine emekliye ayrılan orgeneral-oramiraller,

-Bekleme süresi sonunda, kadrosuzluk sebebiyle terfi ettirilemeyerek emekliye sevk edilen general ve amiraller,

-Bu maddenin (d) bendi gereğince aynı rütbede hizmete devam ettirilerek kadrosuzluk nedeniyle, bir üst rütbeye terfi ettirilmeyip emekliye sevk edilen general ve amiraller,

-47 nci maddenin (f) bendine göre korgeneral-koramiralliğe yükselemeyen ve bekleme süresi sonunda emekliye sevk edilen tümgeneral-tümamiraller,

-Yaş haddinden emekliye ayrılan general-amiral ve albaylar ile,

-Kadrosuzluk nedeniyle yaş haddinden önce emekliye sevk edilen albay, yarbay, binbaşı ve yüzbaşılara,

emekliye sevk edildikleri tarihi takip eden aybaşından itibaren, orgeneral aylığının (ek gösterge dahil); yüzbaşılara % 30'u, binbaşılara % 50'si, yarbaylara % 55'i, albaylara % 70'i, tuğgeneral-tuğamirallere % 75'i, tümgeneral-tümamirallere % 80'i, korgeneral-koramirallere % 90'ı, orgeneral-oramirallere % 100'ü oranında kadrosuzluk tazminatı rütbelerinin ve makamının yaş haddinden az olmamak üzere 65 yaşına kadar olan sürede ödenmektedir

Emniyet Teşkilatı Personeli:

3201 sayılı Emniyet Teşkilatı Kanunu Madde 55 hükmü bu kuralları belirlemiş ve bulundukları rütbelere terfi ettikleri tarihten itibaren beş yıl içinde bir üst rütbeye terfi edemeyen Emniyet Amirleri ile Dördüncü, Üçüncü ve İkinci Sınıf Emniyet Müdürleri, emeklilik veya yaşlılık aylığı bağlanabilmesi için gerekli şartları haiz olmaları kaydıyla, Yüksek Değerlendirme Kurulunun teklifi ve Bakan onayı ile hizmet ihtiyacı sebebiyle kadrosuzluktan emekliye sevk edilmektedirler.

Bu durumda olanlara en yüksek Devlet memuru aylığının (ek gösterge dahil); Emniyet Amirlerine %110'u, Dördüncü Sınıf Emniyet Müdürlerine %120'si, Üçüncü Sınıf Emniyet Müdürlerine %130'u, İkinci Sınıf Emniyet Müdürlerine %140'ı, Birinci Sınıf Emniyet Müdürlerine %150'si oranında kadrosuzluk tazminatı, rütbelerinin ve makamının yaş haddinden az olmamak üzere asgari altmış yaşına kadar olan sürede ödenmektedir.

Kadrosuzluk nedeniyle emeklilikte kişilerin şayet hizmetleri aylık bağlanmaya yetiyorsa, ki bu süre en az 9000 gündür ve 9000 gün hizmet olması halinde aylık bağlanabilmektedir. Bu husus da 5510 sayılı Kanun Madde 44 hükmünde, "Özel kanunları gereğince kadrosuzluk nedeniyle emekliye sevk edilenlere yaş şartı aranmaksızın, prim ödeme gün sayısı 9000 gün olması halinde,. yaşlılık aylığı bağlanır." şeklinde belirtilmiştir. Ancak bu durum sadece 5510 a tabi göreve başlamış olanlar için geçerlidir, 5434 e tabi olanlar için geçerli değildir. 5434 e tabi olanlar şayet hizmet ve yaş itibariyle emeklilik şartlarını yerine getirmişlerse emekli aylığı bağlanmaktadır. Yani en az 15 yıl hizmet, 20 yıl hizmet + emeklilik yaşı, 25 yıl hizmet + emeklilik yaşı gibi şartları yerine getirmişlerse mutlaka 9000 gün hizmet aranmaz.

Sonuç değerlendirme;

Yaş haddinden emeklilik genel olarak 65 yaşını doldurmuş memurlar olmakla birlikte, ayrıca 5434 sayılı Kanun Madde 40 hükmünde belirtilen görevlerde uygulanmaktadır.

Kadrosuzluk nedeniyle emeklilik ise sadece TSK ve Emniyet Personeli hakkında uygulanmaktadır.