Promosyon sözleşmelerinde bazı bankaların, doğrudan nakit ödeme yerine, memurlara uygun kredi, kredi kartı avantajı, cip para, para puan ya da bankkart lira gibi yöntemlerle ödeme teklif ettiği dikkat çekiyor.
Bu uygulama ise akıllara şu soruyu getiriyor: Banka promosyonlarının bu şekilde verilmesi yasal mı?
Mevzuat Ne Öngörüyor?
Kamu görevlilerinin maaş ve ücret ödemeleri, Hazine ve Maliye Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğü’nün 6 Sıra Nolu Genel Tebliği’ne göre bankalar aracılığıyla yapılabiliyor. Bu doğrultuda, kamu kurumları ile bankalar arasında maaş ödeme protokolleri imzalanıyor. Protokollerde, maaş ödeme hizmetinin yanı sıra promosyon adı altında ayni ya da nakdi ek mali imkanlar sağlanması mümkün.
Ancak promosyon ödemelerinde uygulama birliğini sağlamak amacıyla 20 Temmuz 2007 tarihli ve 26588 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan 2007/21 sayılı Başbakanlık Genelgesi esas alınıyor. Bu genelgeye göre, promosyonlar doğrudan ve nakit olarak kamu çalışanlarına verilmelidir. Para puan, alışveriş kredisi veya dolaylı yollarla yapılan ödemeler, bu çerçevenin dışında kalıyor.
Cip Para ve Uygun Kredi Yasal mı?
Mevzuat açık: Promosyon ödemeleri ayni ya da dolaylı şekilde değil, doğrudan ve nakit olarak yapılmalı. Dolayısıyla banka tarafından sunulan cip para, para puan, bankkart lira gibi yöntemler veya uygun kredi teklifleri promosyon ödemesi yerine geçemez. Bu tür uygulamalar, mevzuata aykırı değerlendirilme riski taşır.
2007/21 sayılı Başbakanlık Genelgesinin 5. maddesindeki; "5- (5 Ağustos 2008 tarihli ve 26958 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan 2008/18 sayılı Genelge ile değişik) Dağıtılacak promosyonlar, ilgili banka tarafından personel adına açılan hesaba aktarılmak suretiyle ödenecektir." hükümlerine göre promosyon miktarı ilgili banka tarafından personel adına açılan hesaba aktarılmak suretiyle ödenecektir.
Son günlerde promosyon sözleşmelerine göre promosyon miktarların bir kısmının memurlara uygun kredi, kredi kartı vermek için cip para, para puan, veya bankkart lira adı altında anlaşmalar yapıldığı görülmektedir.
Bu tür anlaşmaya dayalı ödemelerin; Başbakanlık Genelgesinin 5. maddesindeki; "5- (5 Ağustos 2008 tarihli ve 26958 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan 2008/18 sayılı Genelge ile değişik) Dağıtılacak promosyonlar, ilgili banka tarafından personel adına açılan hesaba aktarılmak suretiyle ödenecektir." hükümlerine göre promosyon miktarı ilgili banka tarafından personel adına açılan hesaba aktarılmak suretiyle ödenmesi gerektiğinden cip para, para puan, veya bankkart lira adı altındaki anlaşmaların maaş hesabı ile kredi kartı hesabı farklı olduğundan genelgeye aykırı olduğu kanaatindeyiz.
Bu yapılan işlem hem etik değil hem de müşteri memnuniyeti yönünden sağlıklı bir yöntem değildir. Promosyon sözleşmesinde anlaşma olsa dahi memurları; cip para, para puan, veya bankkart lira adı altındaki miktarı yem olarak kullanıp tuzağa çekerek zorla kredi kart verilmeye çalışılması promosyonlarla ilgili, yukarıda yer verdiğimiz Başbakanlık Genelgesinin 5. maddesindeki hükümlerine aykırıdır. Tüm promosyon miktarı tek seferde maaş hesabına yatırılması zorunluluktur.
Ayrıca Kamu Denetçiliği Kurumu (Ombudsmanlık) 27/10/2023 tarihinde 2023/13798 sayılı kararında; "Kurumumuzca; maaş ödeme protokollerinin kapsam ve amaca yönelik hükümlerinin mümkün olduğunca personel lehine olması gerektiği, idarelerce sonradan gelebilecek personelin gözetilmesi ve mevcut personel açısından eşitlik ve çalışma barışını bozmayacak protokoller üzerinde anlaşmaya varılması gerektiği değerlendirilmektedir. Her ne kadar "Bankkart Lira" ödemelerinin kredi kartlarına yapılacağı belirtilmişse de kredi kartı kullanmayan veya herhangi bir sebeple kredi kartı edinemeyen personelin kredi kartı kullanan personele nazaran daha az promosyon ödemesi alacağı böyle bir protokol uygulamasının da Eşitlik İlkesine aykırı olacağı düşünülmektedir. Kurumumuza banka promosyonu ödenmesi yönünde yapılan başvurular neticesinde verilen Tavsiye Kararlarında promosyon bedelinin, kamu personelinin aylık veya ücretinin tamamlayıcı parçası olduğu kabul edilmektedir. (2022/17037 başvuru no'lu Tavsiye Kararı)
Banka "Müşteri Hizmetleri" tarafından da ifade edildiği üzere "Bankkart Lira" personele ait banka kartına da yüklenebilmektedir. Ziraat Bankasına ait internet sitesinde de Banka Kartları ile "Bankkart Lira" kazanılabileceği hususuna yer verilmiştir. Dolayısıyla bu tutarların kişilerin Banka Kartlarına yüklenme olanağı bulunmasına rağmen Banka tarafından hukuki bir gerekçe olmadan hak sahiplerinin bu tutarlardan yararlanmalarının engellenmesinin ve promosyon bedelinin bir parçası olan ve personelin maaşının tamamlayıcı bir parçası olarak kabul edilen Bankkart Lira tutarının ilgili personele ödenmemesinin "Mülkiyet Hakkı" ihlaline sebebiyet vereceği de değerlendirilmektedir. Başvuranın iddiaları, idarenin açıklamaları, ilgili mevzuat hükümleri ile tüm dosya kapsamındaki bilgi ve belgeler birlikte değerlendirildiğinde; başvurana promosyon tutarının bir parçası olan, 2023 yılı Ocak ayında yüklenmesi gereken ve halihazırda kredi kartına sahip olan başvuranın kredi kartına "Bankkart Lira" tutarının yüklenmemesi işleminin hukuka, hakkaniyete ve eşitlik ilkesine uygun olmadığı sonuç ve kanaatine varılmıştır." kararı verilmiştir.
Yine Kamu Denetçiliği Kurumu (Ombudsmanlık) Başkanlığının 2024/4359-S.24.6999 sayılı, 2024/ 3557 Başvuru nolu ve 30/04/2024 tarihli kararında;
"16. Kurumumuzca; maaş ödeme protokollerinin kapsam ve amaca yönelik hükümlerinin mümkün olduğunca personel lehine olması gerektiği, idarelerce sonradan gelebilecek personelin gözetilmesi ve mevcut personel açısından eşitlik ve çalışma barışını bozmayacak protokoller üzerinde anlaşmaya varılması gerektiği değerlendirilmektedir.
18. Kurumumuza banka promosyonu ödenmesi yönünde yapılan başvurular neticesinde verilen Tavsiye Kararlarında; idarenin de iradesini ortaya koyarak imzaladığı protokolden kaynaklanan uyuşmazlıklarda idarenin hiçbir sorumluluğunun bulunmadığının kabul edilemeyeceği, bu anlamda idarenin, protokolü imzaladığı tarihte basiretli davranması gerektiği, öngörülebilirlik ilkesine uygun hareket edilerek sözleşme hükümlerini tartışarak imza altına alınması gerektiği, aksi takdirde İdarenin, Anayasanın 125. maddesinde de yer verildiği üzere, çalışanına vermiş olduğu bu zararı tazmin etmekle yükümlü olduğu, başvurucusunun mülkiyet hakkını ilgilendiren, kişisel hakkıyla ilgili, idarenin bankayla bir başkasının mülkiyet hakkına yönelik hakkından feragatini doğuracak şekilde protokol imzalamasının Medeni Kanunu, Borçlar Kanunu vb. mevzuat hükümlerine açıkça aykırı olduğu gibi sözleşme serbestisine de aykırı olduğu kabul edilmektedir. (Bkz: Kamu Denetçiliği Kurumunun 2016/1517 Başvuru Numaralı ve 03/10/2016 sayılı Tavsiye Kararı)
19. Her ne kadar "Bankkart Lira" ödemelerinin kredi kartlarına yapılacağı belirtilmişse de kredi kartı kullanmayan veya herhangi bir sebeple kredi kartı edinemeyen personelin kredi kartı kullanan personele nazaran daha az promosyon ödemesi alacağı böyle bir protokol uygulamasının da Eşitlik İlkesine aykırı olacağı düşünülmektedir.
20. Başvuranın iddiaları, idarenin konuyla ilgili açıklamaları, ilgili mevzuat, yargı kararları ve tüm dosya kapsamı birlikte değerlendirildiğinde; başvuranın "promosyon tutarının bir parçası olan 1.400 TL para puanın direkt olarak maaş hesabına yatırılması veya maaş hesabı olan bankamatik kartına para puan olarak tanımlanması" talebine yönelik tesis edilen ret işleminin hukuka, hakkaniyete ve eşitlik ilkesine uygun olmadığı sonuç ve kanaatine varılmıştır." hükümlerine yer verilmiştir.
Bu hükümlere göre Kamu Denetçiliği Kurumu;
1-İdarenin de iradesini ortaya koyarak imzaladığı protokolden kaynaklanan uyuşmazlıklarda idarenin hiçbir sorumluluğunun bulunmadığının kabul edilemeyeceği,
2-Bu anlamda idarenin, protokolü imzaladığı tarihte basiretli davranması gerektiği,
3-Öngörülebilirlik ilkesine uygun hareket edilerek sözleşme hükümlerini tartışarak imza altına alınması gerektiği,
4-Aksi takdirde İdarenin, Anayasanın 125. maddesinde de yer verildiği üzere, çalışanına vermiş olduğu bu zararı tazmin etmekle yükümlü olduğu,
5-Başvurucusunun mülkiyet hakkını ilgilendiren, kişisel hakkıyla ilgili, idarenin bankayla bir başkasının mülkiyet hakkına yönelik hakkından feragatini doğuracak şekilde protokol imzalamasının Medeni Kanunu, Borçlar Kanunu vb. mevzuat hükümlerine açıkça aykırı olduğu,
6-Sözleşme serbestisine de aykırı olduğu tespitlerini ve yükümlülüklerini yok sayarak tüm sorumluluğu tüm sorumluluğu promosyon anlaşması yapmaya yetkili olan kurumlara bırakmıştır.
Dolayısıyla promosyon sözleşmelerine göre promosyon miktarların bir kısmının memurlara uygun kredi, kredi kartı vermek için cip para, para puan, veya bankkart lira adı altında anlaşmalar yapılması promosyonlarla ilgili, 2007/21 sayılı Başbakanlık Genelgesinin 5. maddesindeki hükümlerine ve Kamu Denetçiliği Kurumu (Ombudsmanlık) 27/10/2023 tarihinde 2023/13798 sayılı ve 2024/4359-S.24.6999 sayılı, 2024/ 3557 Başvuru nolu ve 30/04/2024 tarihli kararındaki gerekçelere aykırıdır.
Çünkü; mezkur Genelgenin 5. maddesindeki; "5- (5 Ağustos 2008 tarihli ve 26958 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan 2008/18 sayılı Genelge ile değişik) Dağıtılacak promosyonlar, ilgili banka tarafından personel adına açılan hesaba aktarılmak suretiyle ödenecektir." hükümlerine göre promosyon miktarı ilgili banka tarafından personel adına açılan hesaba aktarılmak suretiyle ödenmesi gerekmektedir. Promosyon sözleşmesi imzalanırken başka bir hesap olan kredi kartı alınması şartı kabul edilmiş kredi kartı almak istemeyen yada almayan personel göz ardı edilmiştir.
Fakat esas sorun Kamu Denetçiliği Kurumunun bir devlet kurumu olmasına rağmen kararlarının tavsiye kararı niteliğinde olmasından dolayı hemen hemen hiçbir kamu kurumu bu kararlara uymamaktadır. İdari mahkeme kararlarındaki gibi bu kararlarında 1 ay içinde uygulanması hususunda kanuni düzenleme yapılması artık bir zorunluk haline gelmiştir.
